Ταρτησσός: Η «επάνοδος» μιας πανάρχαιας Αίγλης – Του Κωνσταντίνου Φάη
Στις αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ., πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες σε έναν τεράστιο κόλπο στα νότια παράλια της Ιβηρικής Χερσονήσου, εκτεινόταν η κοσμοπολίτικη πόλη της Ταρτησσού. Με τα σημερινά γεωγραφικά δεδομένα, η θέση της τοποθετείται μεταξύ των σύγχρονων πόλεων Huelva και Cádiz ( Γάδειρα ), στις εκβολές του ποταμού Γουαδαλκιβίρ. Συνώνυμη της πολυτέλειας, του φυσικού κάλλους και του πνευματικού κόσμου, μακριά από τους τότε γνωστούς πολιτισμούς και γεμάτη αναρίθμητους θησαυρούς, η Ταρτησσός περιγράφεται κυρίως από την ελληνική και τη λατινική γραμματεία αλλά και άλλες αρχαίες πηγές όπως η Βίβλος, στην τελευταία περίπτωση αναφερόμενη ως ‘’Ταρσίς’’. Οι ίδιοι οι Ταρτεσιανοί δεν μας άφησαν κάποια δείγματα γραμματείας. Διαδικασίες που συνδέονται με την εξόρυξη και τη μεταφορά πολύτιμων μετάλλων τροφοδοτούνταν από τις τοπικές ελίτ.
Είναι άκρως ενδεικτικές ορισμένες αναφορές, ο γεωγράφος Στράβων για παράδειγμα αναφέρει ότι ακόμη και οι μολυβένιες ή πέτρινες άγκυρες των πλοίων αντικαταστάθηκαν από ασημένιες, ενώ ο Διόδωρος ο Σικελιώτης προσθέτει ότι οι κάτοικοι της έπρεπε να κόψουν όλα τα δάση της Σιέρα Μορένα για να μαζέψουν αρκετά ξύλα ώστε να ζεσταίνουν συνεχώς τις φωτιές των φούρνων τήξης των μετάλλων. Η Ταρτησσός αποτελούσε παροιμιώδες εμπορικό δίκτυο αργύρου, σιδήρου και κασσίτερου ενώ η μόνη ηγεμονική φυσιογνωμία που σώζεται από τις αρχαίες πηγές ήταν ο βασιλεύς Αργανθώνιος, ένθερμος υποστηρικτής των Ελλήνων, ο οποίος λέγεται ότι έζησε από 120-150 χρόνια, εκ των οποίων τα 80 ως ενεργός κυβερνήτης της πόλης. Το ποίημα Ora Maritima που γράφτηκε από τον Ρωμαίο Avienus το 300 μ.Χ., του οποίου το υλικό πηγής πιστεύεται ότι ήταν το γεωγραφικό εγχειρίδιο Massiliote Periplus, αναφέρει τη δόξα και την απαράμιλλη αίσθηση δύναμης που απέπνεε ο λιμένας κατά την διάρκεια της διεξαγωγής των εορτών του Ηρακλέους.
Οι κάτοικοι της, εμπορεύτηκαν πολυτελή αγαθά από την Άπω Ανατολή, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για να αυξήσουν τις δικές τους καταναλωτικές επιθυμίες αλλά και για να δημιουργήσουν μια μορφή ιεραρχίας στην περιοχή. Περί τα μέσα του 7o αιώνα π.Χ. μερικοί Σαμιώτες ναυτικοί οδηγήθηκαν εκεί λόγω κακοκαιρίας και αυτή είναι η πρώτη αναφορά που έχουμε για τη συναναστροφή των Ελλήνων με αυτή την πόλη. Λίγο μετά την πτώση της μητρικής πόλης Τύρου στον σημερινό Λίβανο από την Βαβυλώνα το 573 π.Χ., η οικονομική σωτηρία των ανώτερων ιεραρχικά στρωμάτων στα ανατολικά περιορίστηκε γρήγορα, ως αποτέλεσμα οι πλούσιες απολαβές των κατοίκων της έλαβαν τέλος. Ο κατά Κικέρωνα ‘’πατέρας της Ιστορίας’’ Ηρόδοτος αναφέρει ότι μια άλλη ομάδα Ελλήνων από τη Φώκαια της δυτικής Μικράς Ασίας επισκέφτηκε την Ταρτησσό, περίπου έναν αιώνα αργότερα, γύρω στο 550 π.Χ., όπου έτυχαν ενθουσιώδους υποδοχής και φιλοξενίας από τον Αργανθώνιο.
Η φαντασμαγορική ιστορία της έληξε άδοξα όταν εξαφανίστηκε μυστηριωδώς γύρω στο 500 π.Χ., με αποτέλεσμα ορισμένοι ειδικοί να πιστεύουν ότι αποτέλεσε την έμπνευση για την Ατλαντίδα του Πλάτωνα ή ότι η ίδια ήταν ένας απόγονος πολιτισμός της. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι επιδρομές Καρχηδονίων έθεσαν τέλος στην αίγλη της, κάποιοι άλλοι, βάσει προσφάτων ωκεανογραφικών μελετών, ότι ένα τεράστιο τσουνάμι το οποίο έπληξε την Ατλαντική Ακτή τον 6ο αιώνα, την έσβησε δια παντός από τον χάρτη. Υποστηρικτές της περί Ατλαντίδας προσέγγισης, είναι μεταξύ άλλων ο Γερμανός ιστορικός Adolf Schulten του προηγούμενου αιώνα και στις μέρες μας ο βραβευμένος Έλληνας καθηγητής Γεωφυσικής Σταύρος Παπαμαρινόπουλος από τα Πανεπιστήμια Πατρών και Αθηνών.
Το 2018 μια ανασκαφή ενός τεράστιου διώροφου κτιρίου στην περιοχή αποκάλυψε τα λείψανα δεκάδων ίππων, πολύτιμα ζώα για την εποχή, οδηγώντας στην θεωρία τους ειδικούς ότι οι κάτοικοι της Ταρτησσού ένιωσαν κάποια τιμωρία από τους θεούς η οποία ενδεχομένως να εκδηλώθηκε μέσω μιας φυσική καταστροφής ή επιδημίας. Επιπλέον, ο θρυλικός ναός του Ηρακλή των Γαδειρων ή Mέλκαρθ, το «ιερό δισκοπότηρο της Αρχαιολογίας» όπου ο θεός λατρευόταν από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους το 900 π.Χ., ενδέχεται να έχει ανακαλυφθεί εκεί, από το Ινστιτούτο Ιστορικής Κληρονομιάς της Ανδαλουσίας (IAPH) και το Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης το 2021. Η ογκώδης ορθογώνια κατασκευή διαστάσεων 300×150 μ, προσέλκυσε την διέλευση ιστορικών προσώπων όπως ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Καρχηδόνιος κατακτητής Αννίβας. Από την ονομασία της πόλης, ονομάστηκε η ‘’Ταρτησσία μύραινα’’, ένα θαλάσσιο τέρας υπό την μορφή υπερμεγέθους σμέρνας που αναφέρεται στην αρχαία ελληνική μυθολογία, το οποίο κατέτρωγε ναυτικούς και πλοία στα πέρατα της Μεσογείου.
